Cotton Market analysis : सध्या कापूस बाजारात एक विचित्र पेच निर्माण झाला आहे. एकीकडे शेतात कापूस कमी पिकलाय, तर दुसरीकडे बाजारात भाव वाढायला तयार नाहीत. “उत्पादन घटले की भाव वाढतात” हा अर्थशास्त्राचा साधा नियम इथे का लागू होत नाहीये? आयात वाढल्यामुळे दरांवर नेमका काय परिणाम होतोय?
आजच्या या विशेष लेखात आपण कापूस बाजाराचे सविस्तर विश्लेषण आणि भविष्यातील दरांचा अंदाज घेणार आहोत.
उत्पादनात मोठी घट: निसर्गाची वक्रदृष्टी
यंदाचा हंगाम कापूस उत्पादकांसाठी आव्हानात्मक ठरला आहे. प्रामुख्याने दक्षिण भारतात झालेल्या अवकाळी पावसामुळे उभ्या पिकाचे मोठे नुकसान झाले.
- आकडेवारी काय सांगते? २०२४-२५ या वर्षात देशांतर्गत कापूस उत्पादनात तब्बल ८.५% घसरण नोंदवण्यात आली आहे.
- उत्पादन लक्ष्याखाली: सध्या देशातील एकूण कापूस उत्पादन ३०० लाख गाठींच्या (Bales) खाली आले आहे. उत्पादनातील या तुटीमुळे सुरुवातीला दरात मोठी तेजी येईल अशी अपेक्षा होती.
हमीभाव (MSP) वाढला, पण फायदा किती?
केंद्र सरकारने २०२५-२६ च्या हंगामासाठी कापसाच्या हमीभावात ११% वाढ केली आहे. भारतीय कापूस महामंडळाने (CCI) खरेदी केंद्रेही सुरू केली आहेत. परंतु, प्रत्यक्ष उत्पादनच घटल्याने शेतकऱ्यांच्या खिशात किती नफा पडणार, हा मोठा प्रश्न आहे.
आयातीचा ‘ब्रेक’: भाव का वाढत नाहीत?
शेतकऱ्यांच्या मनातला सर्वात मोठा प्रश्न म्हणजे— कापूस कमी असूनही भाव ७,०००-७,४०० च्या दरम्यान का अडकले आहेत? याचे मुख्य कारण म्हणजे वाढलेली आयात.
- जागतिक स्पर्धा: भारतीय कापसाचे भाव आंतरराष्ट्रीय दरांच्या तुलनेत जास्त असल्याने, देशांतर्गत उद्योगांनी परदेशातून कापूस आयात करण्याला पसंती दिली.
- ३९ लाख गाठींची आयात: मोठ्या प्रमाणावर झालेली ही आयात स्थानिक बाजारातील दरवाढीला रोखून धरत आहे. जोपर्यंत जागतिक बाजारात रुईच्या गाठींचे दर वाढत नाहीत, तोपर्यंत स्थानिक बाजारात कच्च्या कापसाचे भाव वाढणे कठीण दिसत आहे.
भविष्यातील अंदाज: दर वाढणार की स्थिर राहणार?
बाजार तज्ञांच्या मते, सध्या जागतिक स्तरावर मंदीची (Recession) सावट असल्याने कापड उद्योगात मागणी संथ आहे.
| घटक | सद्यस्थिती | भविष्यातील कल |
| रुईचे दर (Bales) | ₹२४,००० – ₹२६,००० | स्थिर (Sideways) |
| कच्चा कापूस (Raw Cotton) | ₹७,००० – ₹७,४०० | साधारण सुधारणा शक्य |
| बाजार कल | अनिश्चित | स्थिर ते सकारात्मक (Positive) |
महत्त्वाची टीप: सध्या तरी बाजारात मोठी ‘मंदी’ येण्याची शक्यता नाही, पण खूप मोठी ‘तेजी’ येण्यासाठी जागतिक मागणी वाढणे आवश्यक आहे.
शेतकरी आणि व्यापाऱ्यांनी काय करावे? (Expert Advice)
सध्याचा काळ हा ‘पाहिजे आणि वाट पहा’ (Wait and Watch) असा आहे. घाईघाईने सर्व कापूस एकदम विकण्याऐवजी, टप्प्याटप्प्याने विक्री करणे फायदेशीर ठरू शकते.
- शेतकऱ्यांसाठी: कापसाची गुणवत्ता राखून ठेवा. बाजारातील आवक आणि जागतिक बातम्यांवर लक्ष ठेवून विक्रीचे नियोजन करा.
- व्यापाऱ्यांसाठी: आंतरराष्ट्रीय बाजारातील हालचाली आणि डॉलरच्या तुलनेत रुपयाचे मूल्य यावर नजर ठेवा.
निष्कर्ष
कापूस बाजार सध्या एका निर्णायक वळणावर आहे. उत्पादन घट ही जमेची बाजू असली तरी, वाढलेली आयात आणि जागतिक मागणीतील सुस्ती हे मोठे अडथळे आहेत. म्हणूनच, सध्या तरी बाजार ‘स्थिर ते साधारण तेजी’ (Sideways to Positive) राहण्याचा अंदाज आहे.
