Unhali Til lagavd : भारतात तेलबिया पिकांमध्ये तिळाचे पीक अत्यंत महत्त्वाचे मानले जाते. कमी पाण्यात, कमी खर्चात आणि अवघ्या ९० ते १०० दिवसांत येणारे हे पीक शेतकऱ्यांसाठी ‘कमी रिस्क आणि जास्त फायदा’ देणारे ठरते. सध्या बाजारपेठेत तिळाला मिळणारे चढे भाव पाहता, उन्हाळी हंगामात तिळाची लागवड करणे हा एक उत्तम व्यवसायिक निर्णय ठरू शकतो.
या लेखात आपण उन्हाळी तिळाच्या यशस्वी लागवडीचे संपूर्ण तंत्रज्ञान पाहणार आहोत.
तिळाचे महत्त्व आणि बाजारपेठ
तिळाच्या बियांमध्ये तब्बल ४५ ते ५०% तेलाचे प्रमाण असते. केवळ खाद्यतेल म्हणूनच नव्हे, तर औषधी गुणधर्म, सुगंधी तेले, सौंदर्य प्रसाधने आणि पारंपरिक पदार्थ (तिळगुळ, चटणी) यासाठी तिळाला वर्षभर मोठी मागणी असते. यामुळेच या पिकाला ‘मालामाल पीक’ म्हटले जाते.
हवामान आणि योग्य जमीन
तिळाचे पीक उष्ण हवामानात चांगले येते.
- तापमान: लागवडीसाठी किमान १५°C आणि पीक वाढीसाठी २१°C ते ३२°C तापमान अत्यंत पोषक असते.
- जमीन: चांगला निचरा होणारी मध्यम ते भारी जमीन निवडावी. जमीन भुसभुशीत असणे महत्त्वाचे आहे, कारण तिळाचे बी अतिशय बारीक असते.
पूर्वमशागत: यशस्वी शेतीचा पाया
पेरणीपूर्वी जमीन तयार करणे महत्त्वाचे आहे.
- कुळवाच्या दोन पाळ्या देऊन जमीन सपाट करावी.
- जमिनीत प्रति हेक्टरी ५ टन कुजलेले शेणखत मिसळावे, ज्यामुळे जमिनीचा पोत सुधारतो आणि उत्पादनात वाढ होते.
पेरणीचे नियोजन आणि सुधारित जाती
पेरणीची योग्य वेळ
उन्हाळी तिळाची पेरणी १ ते १५ फेब्रुवारी दरम्यान पूर्ण करावी. पेरणीला उशीर झाल्यास मे महिन्यात येणारा मान्सूनपूर्व पाऊस काढणीच्या वेळी अडथळा ठरू शकतो.
सुधारित जाती (Varieties)
जास्त उत्पादनासाठी कृषी विद्यापीठाने शिफारस केलेल्या जातींचीच निवड करा:
- एकेटी-१०१ (AKT-101)
- एनटी-११-९१ (NT-11-91)
या जाती साधारण ९० दिवसांत पक्व होतात आणि पांढऱ्याशुभ्र दाण्यांमुळे यांना बाजारात चांगला भाव मिळतो.
पेरणी पद्धत आणि बीजप्रक्रिया
- बियाणे प्रमाण: एक हेक्टरसाठी सुमारे ४ किलो बियाणे लागते.
- पेरणीचे तंत्र: बियाणे बारीक असल्यामुळे त्यात समप्रमाणात वाळू किंवा राख मिसळून पेरणी करावी. दोन ओळींतील अंतर ३० सें.मी. ठेवावे.
- बीजप्रक्रिया: बुरशीजन्य रोगांपासून बचावासाठी प्रति किलो बियाण्यास ३ ग्रॅम कार्बेन्डाझिम आणि ४ ग्रॅम ट्रायकोडर्मा चोळावे.
खत आणि पाणी व्यवस्थापन
- खत मात्रा: पेरणीच्या वेळी १२.५ किलो नत्र आणि २५ किलो स्फुरद द्यावे. उरलेले १२.५ किलो नत्र पेरणीनंतर २५-३० दिवसांनी द्यावे.
- पाणी नियोजन: जमिनीच्या प्रकारानुसार १२ ते १५ दिवसांच्या अंतराने पाणी द्यावे.
- टीप: फुले येताना आणि बोंडे धरताना पिकाला अजिबात पाण्याचा ताण पडू देऊ नका, अन्यथा उत्पादनात मोठी घट होऊ शकते.
विरळणी आणि तण नियंत्रण
तिळाच्या पिकात ‘विरळणी’ (Thinning) करणे अत्यंत आवश्यक आहे. पेरणीनंतर १५-२० दिवसांनी दोन रोपांमध्ये १० ते १५ सें.मी. अंतर ठेवून जास्तीची रोपे काढून टाकावीत. यामुळे प्रत्येक रोपाची वाढ जोमाने होते. तसेच, पहिले ३० दिवस शेत तणमुक्त ठेवण्यासाठी दोन कोळपण्या आणि आवश्यकतेनुसार खुरपणी करावी.
निष्कर्ष
योग्य नियोजन, सुधारित वाणांची निवड आणि वेळेवर पाणी व्यवस्थापन केल्यास उन्हाळी तीळ हे पीक शेतकऱ्यांना कमी दिवसात भरघोस नफा मिळवून देऊ शकते. तुम्ही जर कमी पाण्यावर येणाऱ्या पिकाच्या शोधात असाल, तर उन्हाळी तीळ हा सर्वोत्तम पर्याय आहे.
